استراتژی‌های عملیاتی پیشنهادی برای حالت‌های ماتریس SWOT – قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها

در انجام فرآیند برنامه ریزی بلندمدت و مدیریت استراتژیک شرکت و پس از آن که به تحلیل عوامل درونی و ارزیابی فاکتورهای موثر بیرونی پرداختید با استفاده از ماتریس نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدها یا همان ماتریس SWOT می توانید استراتژی های ممکن را طراحی نمایید.

خروجی این ماتریس چهار دسته استراتژی های برآمده از حالت های مختلف می باشد. برای تدوین استراتژی ها، بایستی دو به دو هر کدام از عوامل درونی را با هر یک از شرایط بیرونی در تعاملی منطقی قرار داده و از آن ها استراتژی های معناداری را به وجود آورید.

سوال اینجاست که از استراتژی هایی که به صورت عمومی تعریف و ارائه گردیده اند کدام ها در وضعیت های مختلف ماتریس برای کسب و کار سازمان، مناسب تر بوده تا به کار گرفته شوند؟

به عنوان مثال اگر سازمانی به لحاظ عوامل درونی، وضعیت خوبی دارد و واجد نقاط قوت و مزیت های رقابتی بوده و در محیط بیرونی آن فرصت های مطلوبی وجود دارند، کدام یک از استراتژی ها مناسب تر می باشند؟

توصیه هایی که ارائه می شود برای راهنمایی بوده و حالت قطعی ندارد كه به عنوان مثال در صورتی كه سازمان دارای نقاط قوت است و فرصت هایی را پیش روی خود دارد، حتما استراتژی های یكپارچگی و یا تمركز را برگزیند. با این حال، توصیه هایی وجود دارند كه در تدوین و اتخاذ استراتژی ها شما را یاری می کند تا راهبردهایی که برای کسب و کار شرکت، مفید و موثر می باشند را برگزینید.

استراتژی های توصیه شده برای حالت نقاط قوت و فرصت ها  SO

در این موقعیت، سازمان توانمندی های مختلفی را در اختیار دارد و دارای مزیت های رقابتی می باشد. شرکت، امکانات مالی، تجهیزات سخت افزاری و منابع انسانی ماهر و باانگیزه ای در اختیار داشته و به لحاظ کارایی و عملکرد در سطح خوبی قرار دارد. شرایط محیطی برای سازمان مناسب بوده به این معنی که فروش سازمان، مطلوب می باشد و بازار، استقبال گرمی از محصولات تولیدی شرکت دارد.

اولین توصیه، استراتژی های تمرکز با اولویت رسوخ در بازار می باشد، می توانید با توسعه فعالیت های تبلیغاتی و بازاریابی، فروش محصولات خود را در همین بازارهایی که هم اکنون حضور دارید، افزایش دهید. برای اولویت های بعدی می توان استراتژی های توسعه بازار و توسعه محصول را نام برد.

با توجه به نقاط قوت سازمان و مهیا بودن شرایط بیرونی در محیط و بازار، اتخاذ استراتژی های تمرکز، تداوم شرایط مطلوب کنونی را باعث می گردد و تضمین می کند که موقعیت مطلوب کنونی شرکت تداوم یافته و باعث تثبیت جایگاهش شود.

در صورتی که شرکت، یک محصول خاص با فروش خوب دارد استراتژی تنوع همگون، ریسک های تک محصولی بودن کسب و کار تولیدی شما را کاهش می دهد یعنی اگر تحولی در بازار به وجود آید و تغییراتی در محیط بیرونی ایجاد گردد به کسب و کار سازمان آسیب جدی وارد نخواهد شد. همان توصیه قدیمی را تکرار می کنم که تمام تخم مرغ ها را در یک سبد قرار نباید داد.

معمولا منطقی است که در وضعیت SO، استراتژی های هجومی، توصیه گردند. گسترش فعالیت های سازمان و سرمایه گذاری در زمینه های مختلف برای کسب و کار شرکت هایی که در این شرایط قرار دارند از جمله پیشنهادهایی می باشد که نباید رد کرد. حوزه حضور سازمان و حجم فعالیت هایش را می توان گسترش داد. توجه داشته باشید که این استراتژی را با در نظر گرفتن مسائل احتیاطی بایستی به کار بست. استفاده از فرصت ها نوعی هجوم و حمله می باشد و انجام اقدام هایی برای تثبیت وضعیت جاری، برنامه ریزی برای دفاع محسوب می گردند. منطقی است که بگویم ضمن حمله و همزمان با هجوم به بازار، به فکر دفاع نیز باشید.

به کارگیری استراتژی های یكپارچگی / ادغام، خصوصا یكپارچگی افقی در این شرایط مناسب می باشد. می توانید کسب و کارهایی که در زمینه مشابه، فعالیت می کنند ولی به اندازه شما در کسب و کار خود موفق نبوده اند را با قیمتی مناسب خریداری نمایید و از نقاط قوت خود در به سودرسانی شرکت خریداری شده استفاده کنید. این اقدام همچنین باعث می گردد برخی هزینه های سربار و ثابت بر حجم بیشتری از محصولات تولیدی (دو شرکت) سرشکن شده و بهای تمام شده کاهش یابد (صرفه جویی مقیاس). از این هزینه ها می توان به هزینه های تحقیق و توسعه، طراحی محصول، بازاریابی و . . . اشاره کرد.

در صورتی كه واحدهای تأمین کننده شما پرسود بوده و صنعت آن ها رشد پرشتابی را تجربه می کند، استراتژی های یكپارچگی عمودی به بالا مناسب می باشند. این استراتژی را همچنین اگر حوزه تأمین مواد اولیه و قطعات نیم ساخته برای شرکت، مسئله ساز است و سازمان برای تهیه اقلام ورودی عملیات خود مشکلاتی دارد، می توان به کار گرفت. برای این کار می توانید شرایط برخی شرکت های تأمین کننده مواداولیه، قطعات نیم ساخته و حتی شرکت های تأمین کننده خدمات را بررسی نموده و آن ها را به چشم خریدار، ارزیابی کنید. از بین آن ها مواردی که برای شرکت شما حیاتی بوده و تسلط بر آن ها برای کسب و کارتان مناسب و مفید می باشند را خریداری نمایید و از این طریق بر بازار تأمین مواد اولیه رقبای خود نیز تسلط یابید. علاوه بر آن، دسترسی به مواد اولیه ارزانتر و کاهش هزینه های نگهداری موجودی مواد اولیه باعث می گردد که محصولات نهایی خود را با قیمتی رقابتی تر نسبت به رقبا روانه مسیرهای عرضه و فروش کرده و از این مزیت رقابتی، کمال بهره را در جهت افزایش سهم خود از بازار ببرید.

در شرایطی هم که بازار صنایع تولیدی یا خدماتی پایین تر از شما در زنجیره تأمین، رشد مناسبی دارند و فعالیت در آن حوزه ها سود خوبی را به همراه دارد استراتژی یکپارچگی عمودی به پایین انتخاب خوبی می تواند باشد. ضمنا در صورتی که مراحل توزیع، پخش و فروش محصولات تان به عهده شرکت هایی است که با سازمان شما همکاری مناسبی ندارند و بیشتر باب طبع رقبا کار می کنند، استراتژی یکپارچگی عمودی به پایین، شرکت تان را قادر می سازد که بر شبکه توزیع و فروش محصولات رقبا نیز تسلط یابید.

توصیه آخری این می باشد که شرکت های در موقعیت SO ، نباید دست به فعالیت هایی بزنند که منجر به از دست رفتن موقعیت مطلوب آنها شود اما این امر نباید باعث شود که از فرصت های موجود استفاده نکنند. حفظ وضع موجود بدان معنا نمی باشد که نباید چیزی را تغییر بدهید یا اقداماتی را برنامه ریزی و اجرا نکنند، حتی برای نگهداری موقعیت کنونی نیز باید برنامه های منسجمی را طرح ریزی و پیاده سازی نمود.

استراتژی های مناسب برای هر یک از حالت های ماتریس SWOT

استراتژی های مناسب برای حالت نقاط قوت و تهدیدها  ST

وجود تهدیدهای متعدد و نامناسب بودن شرایط محیط بیرونی سازمان، احتمالا یعنی وضعیت نامناسب فروش محصولات شرکت یا رشد اندک صنعت. در این چنین شرایطی، بهتر است که شرکت به استراتژی های تنوع بپردازد خصوصا تنوع ناهمگون. کاملا مشخص است که با نقاط قوت یا همان مزیت های رقابتی که سازمان واجد آن ها می باشد و اقبال نامطلوبی که در بازار وجود دارد بایستی سازمان منابع خود را از زمینه های فعالیت های جاری بیرون کشیده و در حوزه های دیگر به فعالیت بپردازد.

در صورتی که اتخاذ این استراتژی ها با هزینه های بالایی همراه است یا به هر دلیل دیگر انجام این رویکرد، امکانپذیر نمی باشد سازمان می تواند از استراتژی های تمرکز و با اولویت توسعه بازار استفاده کرده تا در بازارهای جدید بتواند محصولات خود را ارائه نموده و به فروش رساند. ضمن آن سازمان می تواند با به کارگیری توان مهندسی و عملیاتی خود، محصولات تولیدی فعلی را با ایجاد بهبود در کارکردها، ویژگی های ظاهری، کیفیت، مرغوبیت و ارتقاء سطح عملکرد، به بازارهای کنونی روانه کند (استراتژی توسعه محصول).

به صورت کلی برای این شرایط می توانم بگویم که مدیریت ارشد کسب و کار باید همه سعی خود را بر آن گذارد که شرکت، نقاط قوت و شایستگی های متمایز خود را حفظ کرده و با اتخاذ راهبردهای منطقی، ترجیحا خود را در معرض ریسک های محاسبه نشده و مخاطرات بزرگ قرار ندهد.

استراتژی های توصیه شده برای حالت نقاط ضعف و فرصت ها  WO

بودن کشتی در آب مشکلی ندارد اما بودن آب در کشتی خطرناک است. فرصت نداشتن در محیط بیرونی و حتی وجود تهدید به خودی خود مشکل خیلی بزرگی محسوب نمی شود، مسئله و معضل اصلی شاید آنجا باشد که شرکت نقاط ضعف زیاد و قوت های کمی داشته باشد.

در حالت WO، سازمان دارای نقاط ضعف می باشد و واحدها و قسمت هایی از شرکت، عملکرد نامطلوبی دارند اما محیط بیرونی کسب و کار، مساعد می باشد. در این وضعیت ممکن است که شرکت، سهم خوبی هم از بازار داشته باشند اما همزمان ناکارآمدی سیستم مدیریت عملیات داخلی، سازمان را اذیت می کند.

در این موقعیت می توانید استراتژی مشاركت را از سری استراتژی های تدافعی به كار ببندید و از طریق آن به برخی از استراتژی های متمركز و تنوع برسید یعنی با استفاده از امکانات یا قابلیت هایی که از منابع بیرونی به دست می آورید به رفع نقاط ضعف خود همت گمارده و به ارائه محصولات نو به بازارها و مشتریان كنونی و یا جدید بپردازید.

البته به جز مشاركت از روش های دیگری نیز می توانید نقاط ضعف خود را برطرف كنید كه البته بستگی زیادی به توان مدیریتی سازمان دارد. به دست آوردن منابع مالی از راه دریافت وام و تسهیلات، خرید تكنولوژی و یا به كارگیری متخصصصان و استخدام كارشناسان خبره یا مدیران لایق، از جمله این روش ها می باشد.

اگر با مدیران این شرکت ها روبرو شوم از آن ها می خواهم از خود بپرسند با توجه به این که محیط، صنعت و بازار مربوط به حوزه فعالیت آن ها رشد خوبی دارد چرا آنها موفق نیستند؟

آنها باید با اجرای یک روش سیستماتیک ارزیابی و عارضه یابی، عیوب و ایرادهای خود را متوجه شده و به سرعت برطرف نمایند. این برنامه های تغییر باید در جهتی بوده که نقاط ضعف را برطرف کرده و در ادامه سازمان را دارای نقاط قوت نموده و به شرکت مزیت رقابتی اعطا نماید. در برخی مواقع ضعف، شما را قوی می سازد، روحیه و انگیزه لازم جهت برنامه ریزی های جسورانه ای می دهد که در حالت عادی فاقد آن می باشید. این رویکرد با چاشنی منطق می تواند کمک رسان هم باشد.

به کارگیری سیستم های بهبود و اجرای تکنیک های ارتقاء بهره وری از جمله توصیه ها در این شرایط می باشند. در غیر این صورت و عدم تحرک در پیاده سازی برنامه های تغییر و تحول درجهت بهبود، امکان بهره برداری از فرصت های بیرونی از دست خواهد رفت. ضمنا توجه داشته باشید که برنامه ریزی صحیح، بسیار مهم است، شکست در برنامه ریزی مساوی با برنامه ریزی برای شکست می باشد.

از اولین برنامه هایی که سازمان باید نسبت به اجرای آن بکوشد کاهش هزینه ها می باشد. یکی از رویکردهای پیشنهادی برای کاستن از هزینه ها در مقیاس کلان، بیرون کشیدن منابع از فعالیت هایی است که ضررده بوده و یا سود کمی برای سازمان دارند. این شرکت ها و البته همه سازمان های اقتصادی باید بدانند که حاشیه سود هر کدام از محصولات تولیدی چه قدر است؟ برخی مواقع حتی بعضی از محصولات تولیدی شرکت، ضرر می دهند و محصولات سودده این معضل را می پوشانند. هستند شرکت هایی که اطلاعات دقیقی از بهای تمام شده محصولات خود ندارند و صرفا با بررسی صورت سود و زیان سالیانه و به صورت کلی، هزینه ها و درآمد بنگاه را تحلیل و سودآوری را مورد بررسی قرار می دهند. قطعا تأکید می کنم که این وضعیت باید تغییر کند.

با اجرای برنامه های بهبود، می توان از استراتژی های متمرکز و تنوع، نهایت استفاده را برد. در بازار فعلی، رسوخ کنید و محصول خود را بهبود دهید. استراتژی یکپارچگی افقی که به صورتی هوشمندانه و با هدف کسب شایستگی های متمایز شرکتی که در زمینه مشابه شما فعالیت می کند و قصد خرید آن را دارید می تواند مثمر ثمر باشد. این استراتژی احتیاج به منابع مالی زیادی دارد که باید برای تأمین آن فکری کرد. در صورت مساعد بودن شرایط بازار محصولات شما و با انجام مطالعات امکان سنجی و تهیه یک طرح توجیهی حساب شده می توان ریسک پرداخت وام ها و تسهیلات اخذ شده را کاهش داد. همچنین از منابعی که از فعالیت های بدون سود بیرون کشیده شده نیز می توان جهت تأمین منابع اجرای استراتژی یکپارچگی افقی استفاده کرد.

در صورتی که توان مدیریتی شرکت برای طراحی استراتژی ها و طرح ریزی برنامه های تغییر و به کارگیری سیستم ها و تکنیک های بهبود، کافی نباشد باید به فکر استراتژی های تدافعی همچون مشارکت، واگذاری و حتی انحلال بود. بودن در این وضعیت کاملا نگران کننده نیست اما شرایط نشان می دهد که موقعیت، هشداردهنده است و باید به دقت همه چیز را در نظر گرفت.

نترسید و شجاعانه به تفکر سنتی یا سیستم های موجود، تنش های خلاقانه وارد کنید. متناسب با منابع در دسترس و فرصت های پیش رو، برنامه ها را به صورت دوره ای مورد بازنگری قرار دهید تا در اثر تغییرات احتمالی محیط درونی یا بیرونی، برنامه های مدیریت با شکست مواجه نگردند.

استراتژی های مطلوب برای وضعیت نقاط ضعف و تهدیدها  WT

هیچ مدیری دوست ندارد که شرکتش در این شرایط قرار گیرد. سازمان ها در وضعیتی که واجد توانمندی ها یعنی منابع و مهارت ها نبوده و به زبان ساده تر مزیت های رقابتی ندارند و فرصت هایی نیز در محیط بیرونی آنها وجود ندارد، باید دست به تغییرات زیربنایی و اساسی بزنند. این تحولات بایستی در اسرع وقت انجام شوند. این شرکت ها باید به سرعت هزینه های خود را به مقدار زیادی کاهش دهند و منابع خود را در زمینه هایی غیر از فعالیت های کنونی، سرمایه گذاری کنند.

نکته مهم به جز به کارگیری کارآمد منابع و امکانات شرکت، استفاده صحیح از منابع انسانی در مدیریت و اداره عملیات سازمان می باشد، می توان گفت که همیشه احوال، گذاشتن آدم های درست (مدیران لایق) در موقعیت های درست، بسیار مهم تر از تدوین و به کارگیری استراتژی ها می باشد. دوباره تأکید می کنم در این شرایط، فکر، طرح و مدیریت کارآمد بسیار بیشتر از پول به کار می آید. برخی مدیران ارشد سازمان هایی که در این وضعیت هستند چاره کار را جذب منابع مالی و اخذ وام مطرح می کنند تا شرایط را گل و بلبل نمایند اما تا مشکلات ساختاری و مسائل عملکردی سازمان را حل نکرده اید فکرش را هم نکنید که بدهی های مجموعه را افزایش دهید. تزریق منابع بیشتر به شرکت، فقط مشکل را بزرگ تر و حل مسائل را ناممکن تر می کند.

گزینه های پیش رو برای تصمیم گیری و انتخاب در این شرایط، محدود بوده و عمدتا منحصر به استراتژی های تدافعی می باشند كه شامل مشاركت، كاهش، واگذاری و انحلال است. در صورتی كه اوضاع خیلی وخیم نباشد می توانید با مشاركت با سازمانی دیگر و از خط تولید خارج كردن محصولاتی كه سودده نیستند گذران وقت كرده و شرایط کنونی را تا حدودی حفظ كنید تا سازمان نقاط ضعف خود را برطرف كرده و در محیط بیرونی و بازار، گشایشی حاصل شده و فرصت هایی به وجود آیند.

برنامه ریزی استراتژیک : بررسی و تحلیل داده ها و انتخاب روش دستیابی به اهداف