برای طراحی ساختار سازمانی شرکت های دانش بنیان سراغ گزینه سنتی ساختار سلسله مراتبی نروید

همین ابتدا و پیش از مقدمه چینی توصیه اصلی مطلب که همانا در عنوان یادداشت هم آمده را مطرح می کنم. اگر شرکت شما با توجه به ویژگی‌های عمومی که می دانیم، به عنوان یک شرکت دانش بنیان شناخته می شود نباید مطابق معمول آن چه رویکرد سنتی طراحی ساختار سازمانی، نامیده می شود از مدل و الگوی سلسله مراتبی برای طراحی ساختار سازمانی شرکت استفاده کنید.

در طراحی ساختار سازمانی شرکت های دانش بنیان، مسائلی چون تسهیل ارتباطات سازمانی، ایجاد و استفاده از انواع ارتباطات مانند ارتباطات افقی، عمودی و مورب اهمیت زیادی دارند. می دانید که ارتباطات کارآمد، انعطاف پذیری، دست و پاگیر نبودن ساختار سازمان و روان بودن جریان فرآیندهای سیستم مدیریت، دغدغه مدیران ارشد بسیاری از سازمان ها می باشد. اگر شرکتی واجد این خصوصیات باشد نسبت به دیگر شرکت‌ها می تواند به لحاظ رقابت در بازارها و صنایع مختلف چند گام جلوتر باشد.

این مسئله آن قدر حائز اهمیت و مورد توجه هست که شرکت های عادی نیز به آن بپردازند. تقریبا در تمامی مشاوره های سیستم مدیریت که تاکنون داشته ام این مسئله از جمله خواسته ها و مواردی بوده که مدیر عامل سازمان در ابتدای پروژه مشاوره مدیریت مطرح کرده و به شایستگی هم بر آن تأکید نموده است که؛ نمی خواهیم سیستم مدیریت سازمان، سنگین بوده و روند انجام کارها را کند و طولانی نماید.

این مسائل در شرکت های دانش بنیان، اهمیت و ضرورتی بسیار بیشتر دارند. می دانید که کارکرد، هدف و مأموریت این سازمان ها مبتنی بر ارزش افزوده نتیجه شده از نوآوری، خلاقیت و به کارگیری دانش فنی سطح بالا می باشد و اساسا این شرکت ها از آن‌سو دانش بنیان محسوب می شوند که سهم بزرگی از ارزش افزوده (بهای فروش) محصولات‌شان به خاطر تکنولوژی و دانش فنی موجود در محصول و یا در عملیات و فرآیند تولید محصولات می باشد.

تعبیه دانش در محصولات و فرآیندهای تولیدی، نیز حاصل فعالیت مهندسان، مدیران و تکنسین هایی است که نوع عملکرد آن ها با با همتایان‌شان در سازمان های عادی کاملا فرق می کند. این تفاوت ها الزام می نمایند که نیروهای انسانی متخصص، دانش‌گر و توانمند شرکت های دانش بنیان، متفاوت از شرکت های عادی، سازمان‌دهی شده و ساختار سازمانی شرکت های دانش بنیان با نگاهی دیگرگون از ساختارهای سازمانی عادی، سنتی و قدیمی طراحی گردد.

طراحی ساختار سازمانی شرکت های دانش بنیان – ساختار شبکه ای، ساختار سلسله مراتبی و ساختار ترکیبی (هیبریدی)

در شرکت های دانش بنیان برخی ویژگی های عمومی سازمان ها، شرایط خاصی را به خود می گیرند که به چند مورد در زیر اشاره می کنیم.

شرکت های دانش بنیان در اجرای فرآیندهای اصلی و پشتیبانی خود بایستی سرعت مناسب و چابکی کافی را داشته باشد. محیط کاری این شرکت ها متغیر است و آن ها باید انعطاف پذیری کافی در برابر تغییرات محیط بیرونی داشته باشند. چابک بودن فرآیندها و عملیات سازمان می‌تواند به آن معنا باشد که در تدوین رویه های کاری از کنترل های متوالی پرتعداد و نظارت های مستقیم و بیش از حد در فرآیندها و فعالیت های کاری پرهیز شود.
نیروهای انسانی شرکت های دانش بنیان، آنهایی که فعالیت های مهندسی، فنی و طراحی مربوط به تکنولوژی محصول یا دانش فنی فرآیندهای عملیاتی و تولید را انجام می دهند خوشحال نخواهند بود که در یک ساختار سازمانی ایستا و مکانیکی قرار بگیرند که قابلیت تحرک و انعطاف پذیری را از آنها بگیرد.
برای نیروهای متخصص، خلاق و نوآور شرکت های دانش بنیان، توصیه نمی شود که شرح وظایفی با جزئیات زیاد که حاوی فهرستی طولانی از کارهای تکراری و روزمره است، بنویسید. محدود کردن حوزه فعالیت آن ها به دایره ای بسته از تکرار وظایف روزمره با ماهیت شرکت فن آورانه و تکنولوژی محور در تقابل است. در طراحی ساختار سازمانی شرکت دانش بنیان، بهتر است که تعادل بین نظم و کارایی با خلاقیت و نوآوری را مدنظر داشته باشید. به عنوان نمونه، در تجزیه و تحلیل و طراحی شغل ها در یک شرکت دانش بنیان و برای تهیه و تدوین مستندات شغلی همچون شرح وظایف، بیشتر بر روی مسئولیت ها و آن چه متصدی شغل باید نسبت به آن (نتایج حاصل از انجام فعالیت ها) پاسخگو باشند تمرکز کنید تا این که چه وظایفی را باید دقیقا انجام دهند.
و . . .

در نظر داشته باشید که اگر شرکت شما از ابتدا با ماهیت و کارکرد دانش بنیان بودن تأسیس نشده و پس از آن که مدتی از فعالیت کسب و کار گذشته، دانش بنیان شده، شرایط کمی متفاوت خواهد بود اما اصل داستان دیگرگون نمی شود و شما نیز بایستی مطابق با تغییراتی که در ماهیت، کارکرد و اهداف سازمان و نحوه انجام فعالیت هایش پیش آمده، ساختار سازمانی را به‌روزآوری کرده و فرآیندهای کسب و کار و سیستم مدیریت را مورد بازنگری و اصلاح قرار دهید.

انواع مختلف طرح و ساختار سازمانی را به صورت فهرست وار و صرفا به جهت آشنایی کلی شما در اینجا درج می کنم. انواع مختلف شرکت‌ها و سازمان‌ها اعم از شرکت‌های خصوصی، دستگاه‌های دولتی و شرکت‌های بخش عمومی، موسسه‌های غیرانتفاعی، شرکت‌های تولیدی، کسب‌وکارهای خدماتی، نهادهای خیریه و . . . می‌توانند طرح‌ها و ساختارهای سازمانی گوناگونی را به خود بگیرند. این ساختارها عموما شامل ساختار وظیفه ای یا بخشی، ساختار محصول محور، ساختار بر مبنای مشتری، ساختار منطقه ای، ساختار ماتریسی، ساختار پروژه ای، ساختار شبکه ای، ساختار مشارکتی، ساختار ستاره ای، ساختار شبدری، ساختار مجازی و همچنین ساختارهای آزاد و بی شکل می شوند. برخی از این ساختارها برای شرکت های دانش بنیان، مناسب تر می باشند که در فرصتی دیگر به آن ها می پردازیم.