مدل های شناسایی، محاسبه، گزارش، تحلیل و بهبود هزینه های کیفیت

بین رویکردهای گوناگون که می توان به عنوان زیرساخت برای برنامه ریزی و اجرای سیستم هزینه های کیفیت در سازمان ها و شرکت ها به کار گرفت سه مدل معتبر وجود دارد. از مفاهیم، مبانی و متدهای ارائه شده در این سه رویکرد برای شناسایی، محاسبه و گزارش هزینه های کیفیت می توان استفاده کرد.

این سه نوع نگاه به مقوله هزینه های کیفیت، رویکردهای معمول در این حوزه می باشد ضمن آنکه سازگار کردن و یا ترکیب نمودن مکانیزم های این سه، امکانپذیر هم می باشد.

عناوین این مدل ها عبارت از موارد زیر می باشند.

• رویکرد هزینه یابی کیفیت Quality Costing Approach

• رویکرد خسارات کیفی Quality Loss Approach

• رویکرد هزینه فرآیند Process Cost Approach

رویکرد هزینه یابی کیفیت PAF Model

هزینه یابی کیفیت، روشی قراردادی است که هزینه های کیفیت را در سه دسته اصلی (و در کل به چهار دسته) به صورت زیر دسته بندی می کند.

1. هزینه های پیشگیرانه

2. هزینه های ارزیابی

3. هزینه های خطا (خطای داخلی و خطای خارجی)

هزینه های پیشگیرانه و ارزیابی، هزینه های انطباق یا سرمایه گذاری در نظر گرفته می شوند در حالی که هزینه های خطا یا هزینه های عدم انطباق به عنوان زیان و خسارت در نظر گرفته می شوند.

به کارگیری توصیه های روش PAF در تحلیل و اتخاذ اقدامات جهت بهبود، موجب افزایش تدریجی هزینه های پیشگیرانه می شود تا بدین ترتیب شاهد کاهش چشمگیر هزینه های خطا باشیم، ضمن آنکه پس از تلاش و موفقیت در کاهش هزینه های خطا / شکست در نهایت کاهش هزینه های ارزیابی نیز در دسترس خواهد بود که این اقدام هم منجر به کاهش اساسی کل هزینه های کیفیت می شود.

در این روش هزینه هایی که بخشی از عملیات عادی کارخانه یا خدمات می باشند، مستثنی شده اند مانند هزینه نیروی انسانی مرتبط با ساخت محصول و یا تحویل خدمات، هزینه های معمول نگهداری تعمیرات، استهلاک تجهیزات، هزینه انجام صورت برداری کالا و انبارگردانی و مانند آن. هزینه های کیفیت معمولا به عنوان درصدی از چند مبنا مانند هزینه های فروش یا تولید، گزارش می شوند.

رویکرد خسارت های کیفی

این روش تلاش دارد تا هزینه ها و یا خسارت های آشکار / ملموس و پنهان / غیرملموسی که به سبب عدم کیفیت به وجود می آیند را مورد بررسی قرار دهد.

خسارات ملموس معمولا با هزینه های خطا اندازه گیری می شوند مانند ضایعات، بازکاری و هزینه های گارانتی که به صورت قله کوه یخ نشان داده شده است. خسارات غیرملموس همان هزینه های پنهان خطا هستند مانند از دست رفتن فروش به علت نارضایتی مشتری که در قسمت پنهان کوه یخ در زیر آب است.

بهترین کاری که می توان انجام داد تخمین زدن آن ها است. ضریب چند برابر یا تابع زیان کیفیت تاگوچی، برای تخمین این خسارات به کار برده می شوند.

رویکرد هزینه فرآیند

این روش به جای هزینه های یک محصول یا تمرکز بر سود به هزینه های یک فرآیند می نگرد. فعالیت های درون سازمانی مرتبط به هم که در تحقق خواسته های مشتری ( و هم مشتریان داخلی) هدایت شده اند، می توانند به عنوان یک فرآیند در نظر گرفته شوند.

البته دو روش قبل را هم می توان برای محاسبه هزینه های کیفیت یک فرآیند به کار برد. به هر حال روش هزینه فرآیند به خاطر تعریف خاصی که از هزینه های انطباق داشته و واقعا نوع نگرش به هزینه های کیفیت را تغییر می دهد، منحصر به فرد است. در این روش هزینه های انطباق و هزینه های عدم انطباق به صورت زیر تعریف می شوند.

۱- هزینه های انطباق:

هزینه های تحمیلی جهت برآورده کردن نیازهای اظهار شده و یا به طور ضمنی اشاره شده مشتری، هنگام عدم وجود خطا

۲- هزینه های عدم انطباق

هزینه های تحمیلی مربوط به خطای فرآیند موجود

باید توجه داشت که هزینه انطباق در اینجا به طور قابل توجهی با تعاریف متداول آن که در روش های دیگر به کار برده می شود متفاوت است. چرا که در تعاریف متداول هزینه های انطباق عبارتند از هزینه های پیشگیرانه و و ارزیابی جهت حصول اطمینان از اینکه فقط کالا یا خدمات خوب به دست مشتری می رسد و هزینه های عادی تولید در یک فرآیند جاری را شامل نمی شود.

این روش کلیه هزینه های تحمیلی یک فرآیند را، زمانی که بدون خطا در حال کار است یک جا جمع نموده و به آن، هزینه انطباق اطلاق می کنند که نه تنها هزینه های اطمینان از کیفیت مانند هزینه های پیشگیرانه و کنترل فرآیند را در بر می گیرد بلکه هزینه های مواد خام، نیروی انسانی، انرژی و مانند آن را شامل می شود.

هزینه های عدم انطباق، هزینه هایی است که معمولا به علت وجود خطا در فرآیند جاری ایجاد می شود مانند ضایعات و بازکاری. با این تعاریف ممکن است کاهش هزینه انطباق بتواند صرفه جویی بیشتری در هزینه ها نسبت به کاهش هزینه های عدم انطباق ایجاد نماید. به عنوان مثال ممکن است از طریق ترکیب مراحل فرآیند و یا حذف مراحلی که ارزش افزوده ای ایجاد نمی کنند صرفه جویی بزرگی حاصل گردد.

مدل های شناسایی، محاسبه، گزارش، تحلیل و بهبود هزینه های کیفیت

در مطلبی دیگر به شرح ویژگی های خاص هر یک از این سه رویکرد خواهم پرداخت.