تأثیر روند تحولات اجتماعی و فرهنگی بر مسائل اقتصادی و کسب و کارها
آیا شما هم با این مسئله روبه‌رو بوده‌اید که هنگام درخواست برای جذب نیروی کار، سطح تحصیلات متقاضیان بالاتر از میزان مورد نظر شما بوده است؟ آیا در شرکت خود با این پدیده مواجه شده‌اید که کارگران یا تکنسین های تولید یا واحدهای دیگر سازمان با ادامه تحصیل و اخذ مدرک تحصیلی از شما درخواست داشته که کارشان را عوض کرده و موقعیت شغلی دیگری (بهتر) به آنها بدهید؟
در سال های اخیر مسائلی مشابه حالت‌های بالا (منبع : مشاهده شخصی و تجربه بدون واسطه و نه اطلاعات آماری و پژوهش علمی) موارد متعددی را در صنایع مختلف، شاهد بوده‌ام. شاید بتوانیم این مسئله را با توجه به نشانه‌ها و شواهد دیگری که در ادامه در مورد آنها صحبت خواهیم کرد، پدیده‌هایی که در حال وقوع هستند، فرض کنیم، فواید و نکاتی! در آن هست که مورد بررسی قرار گیرد.
می‌دانید که موضوعاتی از این دست، دفعتا ایجاد نمی‌شوند. معمولا چندین سال یا حتی یکی دو دهه، زمان می‌برد تا با ظهور نشانه‌ها و نمایش شواهد مرتبط به آن در موقعیت‌های مشابه و تکراری، خود را به عنوان روندی خاص نشان بدهند.
این پدیده‌ها در طول زمان و بنا به تأثیر عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، تغییر می‌کنند، برخی مقاطع، قوت می‌یابند و در برخی زمان ها ضعیف می‌شوند. شکل و نحوه زندگی خودمان را اگر دقیق‌تر ببینیم، متوجه می‌شویم از زمانی که کودک بودیم تا الان که خود کودک داریم چه‌قدر، زندگی شخصی و اجتماعی ما تغییر کرده‌است.
تغییر چیست؟
تغییر را به چه می‌توان تعبیر کرد؟ وجود و بروز آن را چه‌گونه می‌توان حس کرد و دید؟ شاید در حوزه اقتصاد، صنعت و جامعه بتوانیم بگوییم
- تغییر یعنی ایجاد فرصت، یعنی از بین رفتن و ناپدید شدن یک فرصت که شاید از آن استفاده کردیم یا نشد که بهره ببریم.
- تغییر یعنی ظهور یک تهدید، یعنی از بین رفتن یک تهدید که توانست یا نگذاشتیم که به ما آسیبی برساند.
- تغییر یعنی شدت گرفتن یا تضعیف شدن عوامل تأثیرگذار بر شرکت‌ها، کسب و کارها و سازمان‌ها.
دنیا، در حال تغییر است. همیشه بوده است. سرعت و شتاب می‌گیرد و آهسته و کند می‌شود. آدم ها در حال تحول و جوامع در حال تکامل هستند. هم‌چنان که
- چرخه و دوره زمانی دو برابرشدن کل علم بشریت به ۶ ماه رسیده است.
- هر ۱۰ سال، میانگین ضریب هوشی انسان ها ۳ واحد افزایش می‌یابد.
- برخلاف پیش‌گویی‌های قرص و محکم قبلی که دنیا با انفجار جمعیت قرار بود روبه‌رو شود، الان متخصصان می‌گویند طی دو سه دهه آتی جمعیت بشر روی کره زمین به نزدیک ۱۰ میلیارد می‌رسد و پس از آن شروع به کاهش می‌کند
- و . . .
در این میان عوامل جامعه‌شناختی و همچنین تکنولوژیکی و دانشی، سهم و قدرت فزون‌تری دارند و تغییرات آنها پرشتاب‌تر می‌نمایاند. شما نیز به‌راحتی می‌توانید چند عامل را برشمرید و نوع و شدت اثر آنها را به صورت نظام‌مند و مبتنی بر تفکر سیستمی توضیح دهید. یکی دو نمونه را مرور کنیم.
الف – عامل جامعه شناختی و جعمیتی
نوزادان دوره رشد انفجاری جمعیت نیمه دوم دهه ۵۰ و دهه ۶۰ هم اکنون خود فرزندداری می‌کنند. نیروی انسانی مولد کشور، هم‌الان، آنها هستند. این خانواده‌ها روی تک یا دو فرزندشان، سرمایه‌گذاری‌های سنگین می‌کنند. مطمئنا کارگر ساده شدن، جزء برنامه‌های با اولویت اول تا چندم پدر و مادرها (با آرزوهای دور و دراز همیشگی برای فرزندان‌شان نیست) حتی اگر خانواده‌ای باشند که در سطح مالی و اجتماعی بالایی قرار ندارند.
این، مثالی ساده در حوزه مسائل اجتماعی بود. به دیگر عوامل موثر و قدرتمند تکنولوژیکی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی که کم هم نیستند نیز می‌توان اشارت کرد. این‌ها البته که مسائل بومی ما تنها نیستند و روندهای جهانی به‌شمار می‌روند. به سبب پیشرفت حیرت‌انگیز تکنولوژی، تسهیل ابزارهای ارتباطی و تأثیرپذیری لاجرم از فضای بین‌المللی، برخی از تحولات جهانی، تقریبا با همان شکل و شمایل در کشور ما نیز مشاهده می‌شوند. البته که تحولات و روندهای محلی خودمان را هم داریم که در جهت تقویت، تعدیل یا مقابله با تأثیرپذیری از شرایط جهانی، نقش ایفاء می‌کنند.
ب – عامل دانشی و تکنولوژیکی
به‌کارگیری روزافزون روش‌ها، سیستم‌ها و ابزارهای مبتنی بر تکنولوژی و دانش در حوزه‌های اقتصاد، صنعت، تولید و خدمات، باعث شده‌اند که قدرت و مزیت رقابتی، از منابع سنتی آن همچون سخت‌افزارها و حتی نیروی انسانی ارزان، ستاده و به دیگری داده شود. پنیرها جابه‌جا شده‌اند! و اگر پنیر کسی هنوز سرجایش هست، تاکنون خوش شانس بوده که روندهای قطعی جهانی با تأخیر فاز به جامعه ما می‌رسند و این به جز ضعف ما، فرصتی است که از رخ‌داد این مسائل پیش از وقوع آنها آگاه می‌شویم.
تأثیر روند تحولات اجتماعی و فرهنگی بر مسائل اقتصادی و کسب و کارها – ادامه به همان روال سابق یا در پیش گرفتن تغییر و تحول؟
چند پیامد ساده از تغییرات محیطی
بنا به بررسی ساده و ناقصی که از الگوهای احتمالی و دم دستی تغییرات در حوزه اجتماعی و تکنولوژیکی انجام دادیم شاید چند مفهوم را بتوان استنتاج کرد و بعدا به این فهرست بیفزاییم، مثلا این که
- در آینده نزدیک، صنایع مختلف تولیدی و خدماتی کمتر از گذشته، کارهای فیزیکی و ساده برای انجام دادن دارند.
- عرضه نیروی کار ساده برای همان کارهای ساده فیزیکی کم بند قبلی نیز ناکافی بوده و کمتر از هم‌اکنون خواهد شد.
- از این پس، نسبت نیروی فعال و مولد کشور به بخش صرفا مصرف‌کننده، کاهش خواهد یافت.
- میانگین سنی کشور بالا رفته و کسب و کارهای مبتنی بر خدمات بهداشتی و درمانی، توسعه و گسترش می‌یابند. (هم اکنون ۱۰ درصد جمعیت کشور سال‌مند هستند و تا سه دهه آینده بنا به دلایلی همچون افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ زاد و ولد، نسبت جمعیت مسن کشور از کل به ۳۰ درصد می رسد یعنی از هر سه نفر یک نفر سال‌مند خواهد بود)
- رفتار، عادت‌ها و شخصیت نیروهای کار و منابع انسانی سازمان‌ها نسبت به گذشته تغییر کرده و در آینده نیز بیشتر تغییر خواهد کرد. نگرش و بینش کارفرمایان و مدیران نیز بایستی به همان نسبت متحول شود.
- شخصیت طرف تقاضا و خواسته‌ها و نیازهای مصرف‌کنندگان بیش از پیش و در روندی فزاینده، سفارشی‌تر می‌شوند.
- اهمیت دادن به محیط زیست از سوی شرکت‌ها و کسب و کارها نزد مشتریان، اهمیتی فوق‌العاده می‌یابد.
- و . . .
*******
صاحبان نظر، مسئولان و تصمیم‌گیرندگان، بهتر است (بایستی) محیط‌هایی که در آن حضور داریم اعم از بافت درونی سازمان و محیط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و . . . را بهتر و دقیق‌تر از گذشته بشناسیم، الگوها و روندها را تشخیص داده و همچنین فضایی که در آینده در آن حضور خواهیم داشت را هم به‌قدر توان، درک کنیم و دانش به‌دست آمده از تحلیل محیطی را در برنامه‌ریزی، راه‌بری و اداره مجموعه‌های تحت اراده و مدیریت خود در نظر بگیریم.
ممکن است بخشی از فشاری که به صنایع و اقتصاد ما می‌آید، همه‌اش از شرایط نامساعد این مقطع زمانی نباشد، شاید بخشی از آن به علت تأثیر روند تحولات اجتماعی و فرهنگی بر مسائل اقتصادی و کسب و کارها است که پارامترهای اقتصادی را متأثر کرده و روند تغییرات را با توجه به شرایط نامطلوب کنونی، سرعت و شتابی بیشتر بخشیده است.
با سلام و تشکر
موضوع جالبی رو مطرح کردید. به نظر من هم تحولات چند سال اخیر خیلی زیاد بوده و ما توجه دقیقی به نوع این تغییرات و تأثیری که دارن روی همه چی می گذارند نداریم.